Czynności mające na celu obejście przepisów prawa podatkowego, jak również czynności pozorne to tematyka niezwykle trudna w ocenie. Zastanawiając się nad tematem, należałoby w pierwszej kolejności opisać co to są czynności pozorne i czynności mające na celu obejście przepisów (nie tylko podatkowych).
Definicje tych dwóch typów czynności znaleźć możemy w treści Kodeksu cywilnego – art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego. Pierwszy z tych przepisów przedstawia skutki czynności mających na celu obejście przepisów prawa, drugi – czynności pozornych.
W myśl art. 58 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Zgodnie z art. 83 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.
Jak te przepisy mają się do rozliczeń podatkowych ? – otóż organy podatkowe mają prawo dokonać oceny danej czynności na gruncie przepisów prawa podatkowego. Skutkiem takiej oceny może być okoliczność, że organy podatkowe skutki w zakresie poszczególnych podatków wyciągać będą z danej czynności prawnej dopiero po ustaleniu jej rzeczywistego przebiegu.
Takie kompetencje organów podatkowych potwierdzają sądy administracyjne. Dla przykłady zacytować można jedno z orzeczeń – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 27 marca 2018 r., sygn. akt I SA/Łd 110/18, w którym czytamy „Organy podatkowe mogą ustalić rzeczywistą treść i znaczenie transakcji przeprowadzonych przez podatnika, a w szczególności ustalić, czy z obiektywnych okoliczności wynika, że zasadniczym celem dokonywanych działań było osiągnięcie korzyści podatkowych. W tym celu organy mogą wziąć pod uwagę zarówno pozorny charakter tych transakcji, jak również i powiązania natury prawnej, ekonomicznej i osobowej pomiędzy podmiotami zawierającymi transakcje. Jeżeli po przeprowadzonej analizie uprawniony będzie wniosek, że zawarte transakcje mają charakter sztuczny i zmierzają jedynie (lub w głównej mierze) do osiągnięcia korzyści podatkowej, to takie czynności prawne mogą być uznane za nadużycie prawa.”
Co ważne w ustawie o VAT istnieją przepisy, które odmawiają podatnikowi prawa do odliczenia podatku naliczonego od czynności opisywanych powyżej. Zgodnie z treścią art. 88 ust. 3a pkt. 4 lit. c) ustawy o VAT nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy potwierdzają czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego – w części dotyczącej tych czynności.
